NIK ocenił Polski Ład: chaos w systemie podatkowym

Kontrola Zmiany podatkowe w ramach Polskiego Ładu oraz tarcz antyinflacyjnych dotyczyła m.in. tego, czy minister finansów rzetelnie i prawidłowo przygotował projekt ustawy zwanej Polskim Ładem oraz skutecznie wdrażał nowe regulacje?

Kontrolą objęto Ministerstwo Finansów, jednostki Krajowej Administracji Skarbowej z trzech województw o najwyższych dochodach podatkowych (dwie izby administracji skarbowej w Katowicach i Poznaniu oraz pięć urzędów skarbowych: Warszawa-Bemowo, Poznań- Jeżyce, a także w Cieszynie, Rybniku i Ostrowie Wielkopolskim). Kontrolą objęto okres od 1 stycznia 2021 r. do 30 czerwca 2023 r.

Izba stwierdziła, że minister finansów nierzetelnie przygotował projekt ustawy Polski Ład, która wprowadzała gruntowną reformę podatkową. Nie analizowano, czy i jak utrzymanie w niezmienionej postaci niektórych zasad obliczania i poboru zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych wpłynie na ich wysokość.

Dotyczyło to zasad składania oświadczeń PIT-2, zasady uwzględniania 1/12 kwoty zmniejszającej podatek przy obliczaniu i poborze zaliczek na podatek tylko przez jednego płatnika, a także braku możliwości uwzględniania 1/12 kwoty zmniejszającej podatek przy obliczaniu i poborze zaliczek na podatek przez niektórych płatników, zwłaszcza tych, którzy wypłacali świadczenia z tytułu umowy zlecenia w ramach działalności wykonywanej osobiście.  

Izba zwróciła uwagę, że w analizach pominięto jak, po wejściu w życie proponowanych zmian, będzie kształtowała się w ciągu roku podatkowego i po jego zakończeniu sytuacja różnych grup pracowników.

Zdaniem NIK brak tych analiz pozbawił Ministra Finansów ważnych informacji, których wykorzystanie mogło przyczynić się do opracowania innych niż przyjęto założeń reformy, np. dotyczących ulgi dla klasy średniej czy zasad obliczania zaliczek.

Z ustaleń NIK wynika, że w trakcie rządowego procesu legislacyjnego nad projektem ustawy Polski Ład, od 26 lipca do 30 sierpnia 2021 r., przeprowadzono uzgodnienia, opiniowanie oraz konsultacje publiczne. W ramach tych procesów do Ministerstwa Finansów wpłynęło 97 opinii liczących ponad 900 stron. Jednak blisko 60% z nich wpłynęło w ostatnim dniu terminu lub po tym dniu, więc Ministerstwo Finansów dysponowało co najwyżej siedmioma dniami na ich analizę.

Brak odpowiednio długiego czasu na analizę wniesionych opinii, pozbawił Ministerstwo Finansów korzyści płynących z tego procesu. Dłuższy czas na przeanalizowanie tych uwag mógłby przyczynić się do przygotowania lepszych przepisów prawa, uniknięcia ich późniejszych licznych nowelizacji, w tym uchylania wprowadzonych rozwiązań lub ich znaczących modyfikacji – ocenia NIK.

Zdaniem NIK Polski Ładpowinien posiadać dłuższe vacatio legis. Projekt przewidywał bowiem nowelizację 22 ustaw i liczył wraz z uzasadnieniem ponad 500 stron. Zmiany objęły wiele obszarów różnych ustaw podatkowych, zwłaszcza ustaw o podatkach dochodowych.

W ocenie NIK, dłuższe vacatio legis umożliwiłoby właściwe przygotowanie się podatników i płatników, ale również służb skarbowychdo stosowania wprowadzanych przepisów od dnia ich wejścia w życie – informuje NIK.

Przepisy o uldze dla klasy średniej uchylono zaledwie po pół roku ich obowiązywania. Ulga dla klasy średniej była rozwiązaniem nieskutecznym, w dodatku skomplikowała system podatkowy – ocenia NIK.

Przepisy regulujące ulgę dla klasy średniej uchylono 1 lipca 2022 r. (ustawą z 9 czerwca 2022 r.). Umożliwiło to obniżenie stawki podatku w pierwszym progu skali podatkowej z 17% do 12%, które to rozwiązanie było proste, a zarazem odczuwalne dla wszystkich podatników opodatkowanych na zasadach skali podatkowej. Wykluczyło również ryzyko wystąpienia dużych dopłat podatku PIT w rocznym rozliczeniu.

W efekcie zmian wprowadzonych w 2022 r. w zakresie PIT zmieniła się liczba podatników korzystających z poszczególnych form opodatkowania oraz wynik rozliczenia PIT.

I tak w zakresie rozliczenia podatku za 2022 r. w porównaniu do rozliczenia za 2021 r.:

• wzrósł z 92,7% do 97% odsetek podatników, których dochód roczny nie przekroczył pierwszego progu skali podatkowej;
• obniżył się o 25% podatek należny od podatników rozliczających się według skali podatkowej (za 2022 r. wyniósł nieco ponad 64,5 mld zł i był niższy o 21,5 mld zł niż za poprzedni rok podatkowy);
• obniżyła się z 6,7% do 4,1% efektywna stawka podatkowa podatników, których dochód nie przekroczył pierwszego progu skali podatkowej;
• wzrosła z 14,2% do 15,6% efektywna stawka podatkowa podatników, których dochód przekroczył próg skali podatkowej;
• wzrosła o 81% kwota nadpłaty u podatników PIT rozliczających się według skali podatkowej (wyniosła ponad 23,9 mld zł);
• zmniejszyła się o 34% liczba podatników, którzy wybrali opodatkowanie pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach podatku liniowego;
• wzrosła z 17,3% do 18,5% efektywna stawka podatkowa osób, które rozliczyły się na zasadach podatku liniowego;
• wzrosła o 15,2% liczba podatników korzystających z ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych.

Izba oceniła także, iż organizacja szkoleń w 2021 r. w zakresie Polskiego Ładu nie sprzyjała rzetelnemu i terminowemu przygotowaniu pracowników i funkcjonariuszy Krajowej Administracji Skarbowej do wdrożenia reformy. Szef Krajowej Administracji Skarbowej nie przekazał do podległych jednostek wytycznych lub rekomendacji dotyczących organizacji szkoleń w związku z reformą systemu podatkowego. W konsekwencji w planie szkoleń centralnych kadr KAS na 2021 r. nie zostały przewidziane szkolenia dotyczące Polskiego Ładu – wyjaśniła Izba.

Dla podatników i płatników zorganizowano różne formy wsparcia: przeprowadzono cykl webinarów, w ramach Krajowej Informacji Skarbowej uruchomiono infolinię dedykowaną zmianom, w urzędach skarbowych zorganizowano dyżury podatkowe. Prowadzono także działania informacyjno-edukacyjne z wykorzystaniem mediów regionalnych i ogólnopolskich.

Z ustaleń kontroli wynika jednak, że połowa komunikatów była nadmiernie uproszczona, miała bardziej charakter reklamy, promocji niż rzetelnych, wyczerpujących informacji kierowanych do wszystkich podatników, którzy w różny sposób mieli odczuć skutki wprowadzanych zmian przepisów.

Wdrożenie tarcz antyinflacyjnych oraz ich przedłużenie było spowodowane przybierającą na sile inflacją oraz wysokimi cenami surowców energetycznych. Niemniej część stawek VAT wprowadzonych w ramach drugiej tarczy antyinflacyjnej była niższa od poziomu dopuszczonego dyrektywą Rady 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. Tarcze antyinflacyjne ograniczały wzrost cen żywności, paliw i energii, przyczyniając się w 2022 r. do niższej inflacji.

Wprowadzenie w ramach tarcz antyinflacyjnych preferencyjnych stawek podatkowych oraz wyłączenia z opodatkowania podatkiem od sprzedaży detalicznej przychodów ze sprzedaży paliw silnikowych obniżyło dochody podatkowe budżetu państwa. Największy ubytek dochodów dotyczył podatku od towarów i usług. Według szacunków Ministerstwa Finansów wyniósł on ok. 37 mld w okresie od lutego 2022 r. do stycznia 2023 r. oraz ok. 5 mld zł w okresie od lutego do lipca 2023 r. (w wyniku utrzymania zerowej stawki VAT na podstawowe produkty spożywcze).

Źródło: www.nik.gov.pl/

Redakcja Portalu FK